Tái hiện dấu ấn lịch sử: Sài Gòn, Chợ Lớn và Gia Định sẽ trở lại bản đồ hành chính TP.HCM

Các địa danh Sài Gòn, Chợ Lớn và Gia Định đã không còn nằm trên bản đồ hành chính của TP.HCM trong nhiều thập kỷ qua. Tuy nhiên, chúng vẫn hiện hữu mạnh mẽ trong tâm thức và đời sống của người dân thành phố. Với đề xuất mới từ chính quyền, ba tên gọi này có thể được dùng cho các phường mới ở quận 1, quận 5 và Bình Thạnh, đánh dấu sự hồi sinh của những địa danh mang đậm dấu ấn văn hóa và lịch sử tại miền Nam.

Đề xuất đặt tên cho các phường mới

Theo phương án sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của TP.HCM, ba địa danh quen thuộc là Sài Gòn, Chợ Lớn và Gia Định được đề xuất để đặt tên cho các phường mới. Nếu kế hoạch này được thông qua, đây sẽ là lần đầu tiên sau sự kiện đổi tên TP Sài Gòn - Gia Định thành TP Hồ Chí Minh vào ngày 2/7/1976 mà các địa danh này chính thức trở lại với bản đồ hành chính của thành phố.

Nguồn gốc lịch sử của Sài Gòn

Sài Gòn đã có hơn 300 năm tuổi, lần đầu tiên được nhắc đến trong cuốn sách "Phủ biên tạp lục" của Lê Quý Đôn vào năm 1776. Từ đó, tên gọi Sài Gòn đã trở thành biểu tượng của một vùng đất rộng lớn, bao gồm cả khu vực Chợ Lớn. Tuy nhiên, nguồn gốc chính xác của cái tên này vẫn chưa được thống nhất. Trong "Từ điển thành phố Sài Gòn – Hồ Chí Minh" (2001), nhiều giả thuyết về nguồn gốc của Sài Gòn đã được đưa ra, từ “Thầy Gòn” đến “Prey Nokor”, với ý nghĩa “thị trấn giữa rừng”.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Lợi, dù nguồn gốc của tên gọi như thế nào, Sài Gòn đã từng chỉ đơn thuần là một vùng đất rộng lớn, không phải là một đơn vị hành chính cụ thể. Đến tháng 2/1698, khi Nguyễn Hữu Cảnh được phong làm Kinh lược sứ, ông đã thiết lập phủ Gia Định với huyện Tân Bình trải dài từ Bà Rịa đến sông Vàm Cỏ.

Sự phát triển của thành phố Sài Gòn

Năm 1861, dưới thời Pháp, ranh giới của thành phố Sài Gòn bắt đầu được xác định rõ ràng. Ban đầu, thành phố này bao gồm một số xã thuộc huyện Bình Dương và huyện Tân Long, nhưng sau đó đã hẹp lại với trung tâm là khu vực Bến Nghé, nay thuộc quận 1. Ngày 8/1/1877, Tổng thống Pháp De Mac Mahon đã ký sắc lệnh thành lập TP Sài Gòn, đưa thành phố vào loại I và khai thác xây dựng hạ tầng như Dinh Độc Lập, Nhà thờ Đức Bà và Bưu điện Trung tâm.

Trong khi đó, Chợ Lớn nổi bật với cộng đồng người Hoa từ Quảng Đông và Phúc Kiến, trở thành nơi giao thương sầm uất. Ban đầu, Chợ Lớn chỉ là một khu chợ lớn của Sài Gòn, nhưng sau khi người Pháp định hình lại ranh giới, nó trở thành một đô thị riêng biệt.

Lịch sử hình thành và nhập nhất Sài Gòn - Chợ Lớn

Chợ Lớn bắt đầu được chính quyền thiết lập ranh giới vào năm 1865, và đến năm 1879, nó được công nhận là một thành phố loại II. Đến năm 1931, hai thành phố Sài Gòn và Chợ Lớn chính thức được nhập lại thành một khu vực duy nhất mang tên Sài Gòn - Chợ Lớn. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa vẫn tiếp tục diễn ra cho đến năm 1950, khi hai thành phố này nối liền với nhau.

Khu vực Gia Định cũng đóng vai trò quan trọng trong bối cảnh hành chính khi được xác lập là một phủ vào năm 1836. Sau khi chiếm lĩnh toàn bộ Nam Kỳ, thực dân Pháp chia Gia Định thành nhiều tỉnh nhỏ hơn, tạo nên một hệ thống hành chính phức tạp.

Chuyển mình theo thời gian

Vào tháng 5/1975, tỉnh Gia Định cùng một phần các tỉnh khác đã được hợp nhất với Đô thành Sài Gòn, tạo thành TP Sài Gòn - Gia Định. Đến ngày 2/7/1976, thành phố này chính thức mang tên TP Hồ Chí Minh. Dù tên gọi đã thay đổi, nhưng dấu ấn của Sài Gòn, Chợ Lớn và Gia Định vẫn ăn sâu vào tiềm thức của người dân.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Lợi nhấn mạnh rằng, mặc dù các địa danh này không còn tồn tại trên bản đồ hành chính, nhưng sức ảnh hưởng của chúng vẫn rất lớn, gắn liền với lịch sử và văn hóa của cả một vùng đất.

Ý kiến trái chiều về việc đặt tên phường mới

Việc sử dụng lại tên Sài Gòn, Chợ Lớn và Gia Định để đặt cho các phường mới đang gây tranh cãi. Theo ông Lợi, việc đặt tên này có thể khiến các địa danh trở thành "di sản văn hóa" bị giới hạn trong một đơn vị hành chính nhỏ bé. Ông cho rằng cần có những cách thức khác để lưu giữ giá trị văn hóa của các địa danh này.

Ngược lại, kiến trúc sư Ngô Anh Vũ từ Viện Quy hoạch Xây dựng TP.HCM cho rằng việc sử dụng những tên gọi lịch sử để đặt tên cho phường mới là một cách để ghi nhớ và tôn vinh các địa danh đã từng gắn bó với người dân.

Ông nhấn mạnh rằng tên gọi là một phần quan trọng của đô thị, nhưng điều làm nên bản chất của một khu vực không chỉ phụ thuộc vào tên mà còn vào con người, cơ sở hạ tầng và văn hóa lịch sử.

Tóm lại

Đề xuất sử dụng các tên gọi lịch sử Sài Gòn, Chợ Lớn và Gia Định cho các phường mới ở TP.HCM không chỉ phản ánh nỗ lực của chính quyền trong việc gìn giữ di sản văn hóa, mà còn khơi dậy những ký ức và tình cảm của người dân đối với những địa danh giàu truyền thống này.