Nỗi Lo Nghỉ Việc Trong Văn Hóa Làm Việc Nhật Bản

Nhu cầu xin nghỉ việc ở Nhật Bản đang gia tăng, khi nhiều nhân viên tìm đến các dịch vụ hỗ trợ để vượt qua nỗi sợ hãi và áp lực từ cấp trên cùng đồng nghiệp. Những văn hóa làm việc khắc nghiệt, kéo dài giờ làm và những quy định cứng nhắc đã dẫn tới tình trạng này, đặt ra câu hỏi lớn cho tương lai lao động tại đất nước mặt trời mọc.

"Tư Vấn Viên Nghỉ Việc": Giải Pháp Cho Nỗi Lo Lắng

Yuujin Watanabe, 24 tuổi, hiện là một "tư vấn viên nghỉ việc" tại công ty Momuri, chuyên cung cấp dịch vụ giúp người lao động ở Tokyo đối phó với nỗi sợ hãi khi quyết định nghỉ việc. Theo Watanabe, nghỉ việc không đơn giản chỉ là nộp đơn: “Áp lực phải ở lại, đơn xin nghỉ bị phớt lờ hay xé bỏ, cùng nỗi sợ bị trù dập khiến việc này trở nên căng thẳng.” Thậm chí, một số quản lý có thể dùng lời lẽ gay gắt và lăng mạ khi được liên hệ về yêu cầu nghỉ việc.

Xuất hiện từ khoảng năm 2017, các công ty như Momuri phản ánh một phần tối tăm của văn hóa làm việc Nhật Bản, nơi mà hệ thống phân cấp cứng nhắc trao quyền lực quá lớn cho các sếp. Theo khảo sát của chính phủ năm 2023, người lao động chỉ sử dụng trung bình 62% số ngày phép được hưởng, cho thấy sự khó khăn trong việc xin nghỉ phép.

Mặc dù chính phủ đã tiến hành cải cách nhằm tạo điều kiện nghỉ ngơi cho người lao động, nhưng sự thay đổi diễn ra chậm chạp. Shinji Tanimoto, nhà sáng lập Momuri, cho biết số yêu cầu nghỉ việc tăng mạnh từ vài chục lên hơn 1.800 mỗi tháng, cho thấy nhu cầu thực tế đang ngày càng gia tăng.

Áp Lực Công Việc Và Hệ Lụy Nhân Khẩu Học

Văn hóa làm việc tại Nhật Bản không chỉ bào mòn sức khỏe thể chất và tinh thần của người lao động mà còn đóng góp vào cuộc khủng hoảng nhân khẩu học. Viện nghiên cứu độc lập Recruit Works ước tính rằng Nhật Bản thiếu khoảng 251.000 lao động vào năm ngoái, và con số này có thể tăng lên 11 triệu vào năm 2040.

Mặc dù một số công ty bắt đầu thực hiện những thay đổi tích cực, nhiều nơi vẫn giữ nguyên nếp cũ. Tanimoto nhận định rằng đây chính là lý do khiến nhiều người lao động tìm đến dịch vụ nghỉ việc hộ. Nguyên nhân sâu xa nằm ở thời kỳ bùng nổ kinh tế sau chiến tranh, khi tinh thần "messhi hoko" (hy sinh bản thân vì tập thể) trở thành chuẩn mực, tạo ra kỳ vọng cao về cống hiến cá nhân cho tổ chức.

Tình Trạng Khắc Nghiệt Tại Nơi Làm Việc

Ryo Nitta, giám đốc Viện Nghiên cứu Đổi mới Phong cách Làm việc Nhật Bản, gọi văn hóa này là "thỏa thuận trống", nơi những người làm việc lâu giờ và tuân thủ mọi yêu cầu thường được coi trọng hơn, dẫn đến việc tiếp tục tuyển dụng những người tương tự. Kotetsu Genda, một nhà thiết kế 36 tuổi, đã trải nghiệm môi trường làm việc khắc nghiệt này khi gia nhập thị trường lao động năm 2014.

“Tại công ty cũ, tôi và các đồng nghiệp thường ở lại đến chuyến tàu cuối. Có lần, sếp gợi ý tôi đi xe đạp để không lỡ tàu,” Genda nhớ lại. Trong suốt vào mùa cao điểm, ngày làm việc của anh kéo dài đến 2-3 giờ sáng hôm sau, thậm chí có lần anh phải mang túi ngủ đến văn phòng cả tuần. Dù lương thấp và không có tiền làm thêm giờ, áp lực vẫn luôn hiện hữu.

Văn hóa làm việc quá sức gây ra những hậu quả nghiêm trọng, trong đó có cái chết vì làm việc quá nhiều, được gọi là "karoshi". Một trong những ví dụ đáng chú ý là trường hợp nhà báo Miwa Sado của đài NHK, người đã qua đời năm 2013 ở tuổi 31 do suy tim sau khi làm thêm 159 giờ mỗi tháng. Mặc dù NHK đã cải cách, một phóng viên khác cũng đã tử vong vì "karoshi" vào năm 2019, cho thấy nguy cơ vẫn còn hiện hữu.

Cải Cách Thay Đổi Thói Quen Lao Động

Để thúc đẩy sự thay đổi, chính phủ Nhật Bản đã ban hành Luật Cải cách Phong cách Làm việc từ năm 2019, giới hạn giờ làm thêm lên đến 45 giờ mỗi tháng (có thể lên 100 giờ trong một số trường hợp). Luật này cũng khuyến khích làm việc linh hoạt và thu hẹp khoảng cách lương giữa các vị trí. Tuy nhiên, nhiều người lao động vẫn không đòi hỏi quyền lợi của mình vì truyền thống "shushin koyo" (tuyển dụng trọn đời) và lo ngại về việc mất việc.

Yuji Kobayashi, nhà nghiên cứu tại Persol Research and Consulting, cho biết nhiều nhân viên thiếu kỹ năng để chuyển việc và e ngại khi lên tiếng, dẫn đến mức độ gắn bó thấp với công việc. Một nghiên cứu của Gallup vào năm ngoái cho thấy chỉ có 6% lao động Nhật gắn bó với công việc, thuộc hàng thấp nhất thế giới, và năng suất lao động cũng ghi nhận mức thấp chỉ đạt 56,8 USD mỗi giờ.

Khủng hoảng gắn bó này đã gây thiệt hại khoảng 86 nghìn tỷ yên (585 tỷ USD) vào năm 2023, tương đương với 15% GDP. Mới đây, chính quyền Tokyo đã thông qua kế hoạch áp dụng tuần làm việc 4 ngày cho nhân viên từ tháng 4/2025, nhưng trong khu vực tư nhân, chỉ 8% công ty cho phép lựa chọn này từ năm 2021.

Các Doanh Nghiệp Nhỏ và Giải Pháp Linh Hoạt

Doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), chiếm hơn 99% tổng số doanh nghiệp tại Nhật Bản, đang gặp khó khăn trong việc duy trì nhân lực, nâng cao năng suất và kiểm soát chi phí. Năm ngoái, hơn 10.000 công ty phá sản, chủ yếu là SME. Kobayashi cho biết nhiều công ty ở các vùng dân số giảm không đủ linh hoạt để thích ứng với tình hình mới.

Một số doanh nghiệp nhỏ đã bắt đầu thực hiện thay đổi linh hoạt trong cách làm việc. Ví dụ, công ty gỗ do Nariaki Asano, 75 tuổi, điều hành, không áp đặt giờ làm cố định mà thay vào đó linh hoạt theo từng dự án.

Tín Hiệu Tích Cực và Xu Hướng Thay Đổi

Mặc dù còn nhiều thách thức, cải cách đang có một số tiến bộ. Tỷ lệ công chức làm việc quá 60 giờ mỗi tuần đã giảm, trong khi 64% công ty cho biết đang nỗ lực thu hẹp khoảng cách lương. Số giờ làm thêm trung bình hàng tháng cũng giảm xuống 22,76 giờ vào năm 2023, từ mức 26,79 giờ trước đó.

Thái độ của người lao động trẻ cũng đang dần thay đổi. Khảo sát năm ngoái cho thấy tỷ lệ người sẵn sàng đổi việc hoặc tự kinh doanh đã tăng gấp đôi so với năm 2014, trong khi số người muốn gắn bó trọn đời với công ty giảm. “Việc tập trung vào sự nghiệp và cuộc sống của mỗi cá nhân ngày càng quan trọng hơn,” Kobayashi nhận định.

Tóm lại, văn hóa làm việc khắc nghiệt tại Nhật Bản đang dần bị thách thức bởi nhu cầu thay đổi từ chính người lao động, mở ra một kỷ nguyên mới với những rào cản ít hơn cho việc nghỉ việc và tái định hình môi trường làm việc.