Những Lỗi Tư Duy Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Hàng Ngày Của Bạn

Những quyết định hàng ngày của chúng ta không chỉ dựa trên logic hay thông tin khách quan, mà còn bị chi phối bởi những lỗi tư duy nhỏ nhặt nhưng đáng kể. Các nghiên cứu tâm lý học đã chỉ ra rằng, nhiều khi chúng ta lựa chọn thông tin để củng cố niềm tin sẵn có hoặc tự thuyết phục bản thân về sự đúng đắn của những quyết định, ngay cả khi chúng ta biết điều đó là sai lầm.

Chỉ Nghe Những Gì Mình Muốn Nghe

Một trong những lỗi tư duy phổ biến nhất là thiên kiến xác nhận, khi con người có xu hướng tìm kiếm và tin vào những thông tin và quan điểm phù hợp với niềm tin sẵn có của mình. Việc này khiến cho chúng ta bỏ qua hoặc bác bỏ những ý kiến trái chiều, từ đó củng cố thêm những gì mà chúng ta đã tin.

Nghiên cứu tại Đại học Minnesota năm 1979 đã chỉ ra rằng, khi người tham gia đọc một câu chuyện về nhân vật có tính cách hướng nội và hướng ngoại, họ sẽ nhớ lại những đặc điểm phù hợp với câu hỏi được đặt ra sau đó. Hơn nữa, một nghiên cứu khác vào năm 2009 tại Đại học bang Ohio cho thấy, mọi người có xu hướng đọc lâu hơn 36% các bài viết cùng quan điểm với mình, chứng minh cho việc thiên kiến xác nhận ảnh hưởng đến cách mà chúng ta tiếp nhận thông tin.

Lẫn Lộn Nguyên Nhân Và Kết Quả

Nhiều người thường mắc phải sai lầm khi cho rằng những đặc điểm nổi bật của những người thành công là nguyên nhân tạo nên thành công của họ. Thực tế thì những đặc điểm này có thể chỉ là lý do họ được chọn lựa hoặc đã phù hợp với lĩnh vực từ ban đầu.

Chẳng hạn, vóc dáng lý tưởng của vận động viên bơi lội chuyên nghiệp không hoàn toàn là kết quả của luyện tập mà có thể là yếu tố giúp họ thành công từ trước. Sự nhầm lẫn giữa yếu tố lựa chọn và kết quả này dẫn đến sự hiểu sai về con đường đi đến thành công.

Nuối Tiếc Quá Khứ, Bỏ Lỡ Tương Lai

Mặc dù biết rõ về những khoản chi phí chìm - tức là những khoản đầu tư không thể lấy lại như tiền bạc, thời gian, hay công sức - nhiều người vẫn "sa lầy" vào việc tiếc nuối điều đã mất thay vì nhìn về tương lai. Nhà tâm lý học Daniel Kahneman trong tác phẩm "Tư duy nhanh và chậm" đã giải thích rằng nỗi sợ mất mát thường mạnh hơn rất nhiều so với sự hấp dẫn của lợi ích.

Một thí nghiệm năm 1985 cho thấy, nhiều người chọn tiếp tục chuyến đi trượt tuyết dù có lựa chọn tốt hơn và rẻ hơn, chỉ vì họ không muốn "mất" vé đã mua. Điều này minh họa rõ ràng về cách mà chi phí chìm lấn át suy nghĩ và quyết định của chúng ta.

Lầm Tưởng Về Xác Suất

Chúng ta cũng dễ dàng mắc phải sai lầm trong cách nghĩ về xác suất. Chẳng hạn, nếu đồng xu được tung 10 lần liên tiếp và đều ra mặt sấp, nhiều người có thể tin rằng tỷ lệ ra mặt ngửa ở lần tung thứ 11 sẽ cao hơn. Đây là một ví dụ về "bẫy" tư duy mang tên ngụy biện của người đánh bạc.

Sai lầm này xuất phát từ việc chúng ta tin rằng các sự kiện quá khứ có thể ảnh hưởng đến khả năng xảy ra của những sự kiện ngẫu nhiên trong tương lai, từ đó dẫn đến những quyết định thiếu chính xác.

Tự "Ru Ngủ" Sau Những Quyết Định Bốc Đồng

Khi thực hiện một quyết định mua sắm mà sau đó cảm thấy hối hận, nhiều người thường tự biện minh cho hành động của mình. Hiện tượng này được gọi là hợp lý hóa sau mua hàng. Các nhà tâm lý học cho rằng, điều này xuất phát từ mong muốn duy trì sự nhất quán trong suy nghĩ và tránh cảm giác bất hòa nhận thức.

Để xoa dịu cảm giác khó chịu khi giữ hai ý tưởng trái ngược, chúng ta tự thuyết phục rằng quyết định mua sắm của mình là đúng đắn, bất chấp lý trí dạy rằng nó có thể không phải vậy.

Bẫy Tư Duy Khiến Sai Lệch Nhận Thức

Thời gian trôi qua, chúng ta thường tin vào những gì dễ nhớ dù ký ức đó không phản ánh chính xác sự thật. Đây được gọi là bẫy tư duy mang tên phương pháp heuristic về tính khả dụng. Trí nhớ không phải lúc nào cũng đáng tin cậy; tuy nhiên, chúng ta lại có xu hướng ưu tiên những ký ức dễ dàng gợi lại hơn là dựa vào các sự kiện khách quan.

Theo phương pháp này, chúng ta đánh giá khả năng xảy ra của một sự kiện dựa trên số lượng ví dụ liên quan mà có thể dễ dàng nhớ lại. Điều này dẫn đến những sai lầm trong việc đánh giá tần suất thực tế của các sự kiện. Hai học giả ở Chicago đã chỉ ra rằng bằng chứng thống kê đáng tin cậy luôn chính xác hơn việc dựa vào những gì dễ nhớ.

Bẫy Tư Duy Đánh Lừa Logic

Một trong những nghịch lý thú vị trong tư duy con người là việc chúng ta thường bị thu hút bởi những hình ảnh và câu chuyện sinh động, bỏ qua các yếu tố logic. Thí nghiệm nổi tiếng của Daniel Kahneman và Amos Tversky vào năm 1983 đã chứng minh điều này một cách rất rõ ràng.

Trong thí nghiệm này, người tham gia được yêu cầu đọc mô tả chi tiết về một nhân vật tên Linda: 31 tuổi, độc thân, thẳng thắn, thông minh, học triết học, quan tâm đến công bằng xã hội và phản đối hạt nhân. Sau đó, họ được hỏi điều nào có khả năng xảy ra hơn: Linda là nhân viên ngân hàng hay Linda là nhân viên ngân hàng và là nhà hoạt động nữ quyền?

Hầu hết người tham gia chọn phương án thứ hai vì mô tả "sinh động" và phù hợp với khuôn mẫu của nhà hoạt động nữ quyền. Tuy nhiên, về mặt logic, khả năng Linda thuộc hai nhóm (vừa là nhân viên ngân hàng vừa là nhà hoạt động nữ quyền) luôn thấp hơn khả năng cô ấy chỉ đơn giản là nhân viên ngân hàng.

Daniel Kahneman đã nhận xét rằng: "Đối với một nhà tâm lý học, rõ ràng là con người không hoàn toàn lý trí." Chúng ta thường bị "hoa mắt" trước những khuôn mẫu hấp dẫn và bỏ qua những sự thật hiển nhiên.

Tóm lại

Những lỗi tư duy mà chúng ta gặp phải trong cuộc sống hàng ngày có thể ảnh hưởng lớn đến quyết định và hành vi của chúng ta. Việc nhận diện và hiểu rõ những lỗi này sẽ giúp chúng ta đưa ra những quyết định sáng suốt hơn trong tương lai.